Ազնավուրը Ազնավուրի մասին
Մի կերպ անկողնուց վեր կացա, փուլ եկա աշխատասեղանիս աթոռին ու գրեցի հետևյալը, որը և մտապահեցի ողջ կյանքիս ընթացքում. Որո՞նք են իմ պակասությունները: Ձայնս, հասակս, շարժումներս և կրթության ու կուլտուրայի պակասը, ճշմարտախոսությունս, անհատականությանս պակասը: Ձայնս փոխելն անհնար է: Բժիշկները, որոնց դիմում եմ, միաբերան համոզում են, որ երգելուց ձեռ քաշեմ: Բայց ես պիտի երգեմ, թեկուզ կոկորդս պատռվի:
Հասակս ինչ որ է, այն է՝ 1մ 64սմ, նույնպես անհնար է ուղղել: Ռետինե հաստ ներբաններով կոշիկներ չեմ կարող հագնել: Միակ փորձը, որ արեցի մի քանի սանտիմետր շահելու համար, խայտառակ վախճան ունեցավ: Միացյալ Նահանգների իմպրեսարիոները կարծում էին, որ երկու ոտքից էլ կաղ եմ: Մի լուծում կա միայն՝ եղածով յոլա գնալ ու մոռացնել տալ այդ պակասությունը: Շարժումներս կարճահասակ մարդու շարժումներ են՝ կարճ, չոր ու կտրուկ: Այսուհետև պետք է աշխատեմ կլորացնել շարժումներս ու դանդաղ քայլել: Ինձ խանգարող կոմպլեքսից ազատվելու համար 1մ 64սմ - ից բարձր դռնով անցնելիս անգամ պիտի կռանամ այնպես, ինչպես բարձրահասակները: Կրթությանս պակասը: Մեծ դժվարությամբ ձեռք եմ բերել յոթամյա կրթության վկայականը, ոչինչ մենակ չեմ սովորել: Սովորում են միայն ուրիշներին լսելով:
Ճշմարտախոսությունս. անուղղելի եմ. անարդարության հանդիպելիս ոռնում եմ: Ուզածդ մարդուն գրողի ծոցն եմ ուղարկում, երբ ցանկություն է առաջանում: Անհատականության պակասը. Ինձ նկատել տալու համար էքսցենտրիկ եմ հագնվում: Նկատում են, բայց ժպտում: Թուլակազմ, երկչոտ, վախվորած երեխայից, ինչպիսին ծնվել եմ, պետք է դառնամ ուժեղ մարդ՝ միևնույն ժամանակ պահպանելով բարոյական նորմերը, որ ծնողներս են ներարկել՝ լինել զգայուն և արտասվելու ընդունակ: Պետք է հրաժարվեմ ներկայից ու նայեմ դեպի ապագան՝ առանց ժխտելու անցյալը: Իմ բազան ողջ ֆրանսիական երգն է, արմատներս՝ համաշխարհային ֆոլկլորն ու արևելյան պոեզիան, հատկապես հայկականը: Գրիչս ցած դրի ու նորից կարդացի բանաձևս. ճիշտ էր և անկեղծ: Պիտի պայքարեմ այս բոլորի դեմ, դա շատ ժամանակ կխլի ինձանից: Ստիպված պիտի լինեմ խնամքով հետևել ինձ: Բայց պիտի փոխվեմ. այդպես եմ ուզում:
ԻՆՔՆԱԿԵՆՍԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ
Աչքերս բացել, տեսել եմ մեր տան ողորմելի ու հին կահկարասին. Դա Լատինական թաղամասում էր, Մսյո-լե-Պրենս փողոցի վրա, Իմ շրջապատում դերասաններ ու երգիչներ կային, Այդ մարդիկ չքնաղ, աննման էին, ապրում էին լոկ երազանքներով, Խոսում էին զուտ ռուսերեն ու հայերեն լեզվով: Հայրս երգում էր օպերետներում, Ես նրա ձայնին նախանձում եմ դեռ, Մայրիկս այնտեղ մի սուբրետուհու դեր էր կատարում, Բայց նրանց խումբը կարիքավոր էր ու դրամ չուներ, Ես ու քույրս էլ` ուրախ ու խնդուն, Ծիկրակում էինք բեմանկարի ետևից թաքուն: Այդ արտիստները – հոգսը ուսերին, ընտանիքի տեր – Որ խոսում էին բնավ ոչ սահուն ֆրանսերենով, Համաձայն էին ցանկացած գործի, միայն տեղ լիներ, Համաձայն էին տաքսի վարելով կամ կար անելով Դրամ վաստակել ու մի կերպ ապրել, Եվ աշխատանքում բարեխիղճ լինել: Եվ գործից հետո, աշխատանքային բոլոր օրերին, Այդ արտիստները` կյանքից վտարված, փորձ էին անում, Որպեսզի գոնե դրամի մասին չմտածելու հաճույքն զգային Գեթ երկու անգամ ամսվա ընթացքում, Ու բեմ դուրս գալով երկչոտ, ամոթխած, Կանգնեն տարագիր մարդկանցով լցված դահլիճի դիմաց: Երբ, պատահում էր, փող հայթհայթելը դառնում էր անհույս, Երբ ցուրտն էր նեղում, ուտելու ոչինչ չէինք ունենում, Կոտրված սրտով ու խռովահույզ Մենք գնում էինք Մոն-դե-Պիետե ու գրավ դնում Մի հին ինքնաեռ, այլ անպետք իրեր` Մեզ շատ հարազատ անցյալի հուշեր: Մենք հիշում էին անցավորներին Բոսֆորի ափին ընկած, հոշոտված, Մեր ընկերների, մեր կյանքի համար բաժակ բարձրացնում, Կանայք սուսուփուս լաց էին լինում, իսկ տղամարդիկ, մինչև լուսաբաց, Բյուր անգամ երգված երգն էին երգում,- Դա մեր ֆոլկլորն է, որը գալիս է դարերից հին-հին, Մեր այդ երգերում հավերժ ապրում են անցավորները, սերը և գինին: Մեր տան սեղանից անպակաս էին ընկեր, բարեկամ, Նրանց հետ սիրով միշտ կիսում էինք մի կտոր հացը, Իսկ ծնողներս ինձ ասում էին.”Վերևն Աստված կա, Լավություն արա` մի օր անպայման կգա քո դիմաց”: Այդ ամենի մեջ նշույլ իսկ չկար խղճահարության. Հյուրը տեղ ուներ մեր գլխի վրա, Աստված էլ մեզ էր հասնում օգնության: Մինչ խոհանոցում, մի ձեռքին` կաթսա, մի ձեռքին` տապակ, Իր անելիքն էր հայրս որոշում, Գիշեր ու ցերեկ մայրս նստում էր նավթի լույսի տակ Ու մեծահարուստ տների համար նա կար էր անում: Իսկ ես ու քույրս գնումներ անում, տունն էինք մաքրում Եվ հետո միայն դպրոց հաճախում: Ազատ, ինքնիշխան` այսպես մեծացա, Գիշերները ես թունդ հարբում էի, բայց ցերեկները պետք էր աշխատել, Կյանքիս ընթացքում էլ ինչեր ասես, որ ես չտեսա- Էլ իսկական սեր, էլ մահից պրծնել, Ես երեխաներ ունեցա, որոնք վկա են եղել, Թե ամեն անգամ, ա՜խ, լցված սրտով ինչպե՜ս եմ հիշել. Դա Լատինական թաղամասում էր, Մսյո-լե-Պրենս փողոցի վրա, Իմ շրջապատում դերասաններ ու երգիչներ կային, Այդ մարդիկ միայն անցյալ ունեին, բայց ոչ ապագա, Այդ մարդիկ չքնաղ, աննմա՜ն էին, ապրում էին լոկ երազանքներով, Խոսում էին զուտ ռուսերեն ու հայրեն լեզվով:
Թարգմանություն՝ Սամվել Գասպարյանի
Հ.Գ. Տաղանդավոր մեծ հայն այսօր կնքեց իր մահկանացուն, բայց նա անմահ է իր ստեղծած մշակութային ժառանգությամբ:
